پول الکترونیکی چیست ؟
پول الکترونیکی یا پول دیجیتالی، ارزش پول واحدهای پول منتشره از سوی دولت یا بخش خصوصی است که به شکل الکترونیکی بر روی یک وسیله الکترونیکی ذخیره شده است.
نشر گسترده پول الکترونیکی آثار تجاری، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قابل توجهی دارد. مهمترین اثر گسترش استفاده از پول الکترونیکی بر عرضه پول، سیاستهای پولی و بانک مرکزی اختصاص دارد و در ادامه با توسعه بازارهای پول، سرمایه، کار و کالا ایجاد نسلهای جدید اقتصادی را هدفگذاری کرده است.
با توجه به قابلیت پول الکترونیکی برای جایگزینی به جای اسکناس و مسکوک، این امکان وجود دارد که پول الکترونیکی به تدریج جایگزین پول بانک مرکزی شود و بدین ترتیب موقعیت انحصاری بانک مرکزی در زمینههای سیاستگذاری پولی، نظارت بانکی، نظارت بر نظام پرداختها، ثبات نظام مالی و به ویژه استقلال آن با خطر مواجه شود.
نتایج ارزیابی آثار گسترش کاربرد پول الکترونیکی بر اقتصاد ایران نشان میدهد نشر گسترده پول الکترونیکی اثر ناچیزی بر حجم پول، قدرت کنترلی بانک مرکزی و سیاستهای پول به همراه خواهد داشت.
البته واکنشهای بانک مرکزی در قبال نشر پول الکترونیکی، نقش بسیار مهمی در چگونگی تاثیرگذاری گسترش کاربرد پول الکترونیکی بر اقتصاد دارد. اگرچه تا کنون اقتصاددانان تعریف جامع و مانعی از پول، که بتواند همه ویژگیها و وظایف پول را پوشش دهد، ارائه نکردهاند، اما میتوان با کمی اغماض پول را به عنوان وسیلهای برای داد و ستد که مورد قبول عموم افراد جامعه باشد، تعریف کرد.
پول در زندگی اقتصادی بشر از چنان اهمیتی برخوردار است که برخی از آن به عنوان یکی از مهمترین اختراعات بشر یاد کرده و تاریخ اقتصادی را با توجه به اهمیت نقش پول به سه دوره تقسیم میکنند:
با توجه به پیشرفت روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات و گسترش استفاده از پول الکترونیکی از اواسط دهه 1990، شاید بتوان دوره کنونی را نیز دوره اقتصاد اینترنتی نامید.
گسترش فزاینده استفاده از پول الکترونیکی، پیامدهای تجاری، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قابل ملاحظهای به همراه دارد.
از نظر اقتصادی مهمترین آثار گسترش استفاده از پول الکترونیکی بر روی عرضه پول، سیاستهای پولی و بانک مرکزی ایجاد میشود.
آثار گسترش کاربرد پول الکترونیکی بر سیاستهای پولی از آن جهت که میتواند کارآیی یکی از ابزارهای سیاستگذاری کلان اقتصادی دولت برای دستیابی به اهداف اقتصادی خود، به خصوص تثبیت سطح عمومی قیمتها را کاهش دهد، بسیار حائز اهمیت است.
پول الکترونیکی و ویژگیهای آن
پول الکترونیکی یا پول دیجیتالی، ارزش پولی واحدهای پول منتشره از سوی دولت یا بخش خصوصی است که به شکل الکترونیکی بر روی یک وسیله الکترونیکی ذخیره شده است.
پول الکترونیکی نوعی ابزار مالی الکترونیکی است که حداقل از عهده انجام همه وظایف پول برمیآید بنابراین پول الکترونیکی میتواند جانشین بسیار نزدیکی برای پول بانک مرکزی باشد.
ارزش پولی ذخیره شده بر روی وسیله الکترونیکی با اجازه مصرف کننده درگیر معاملات پرداختی، میتواند به وسیله الکترونیکی دیگری انتقال یابد.
این روش با سیستمهای پرداخت الکترونیکی مرسوم، نظیر کارتهای پرداخت و اعتباری و نقل و انتقالات کابلی که هر کدام معمولا نیازمند اخذ مجوز مستمر بوده و ممکن است در هر معامله متضمن بدهکار کردن و بستانکار کردن حسابهای بانکی باشند، متفاوت است.
این گزارش به نقل از بانک توسعه صادرات ایران حاکی است، بر خلاف پول بانک مرکزی که پول بیرونی است، پول الکترونیکی همانند یک سپرده دیداری یا چک مسافرتی پول درونی میباشد.
پول درونی طلب قانونی دارنده آن از ناشر آن میباشد در حالی که پول بیرونی متضمن چنین طلبی نیست، به عبارت دیگر موجودی پول الکترونیکی، یک طلب جاری بر عهده ناشر آن است که با هیچ حساب خاصی ارتباط ندارد.
ویژگیهای پول الکترونیکی
اگر چه درفرایند توسعه پول الکترونیکی، انواع بسیار متفاوتی از فرآوردههای پول الکترونیکی با ویژگیهای مختلف عرضه شده است اما در طراحی همه آنها سعی شده حداقل همه ویژگیهای پول بانک مرکزی لحاظ شود.
به طور کلی فرآوردههای پول الکترونیکی را از نظر فنی میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
فرآوردههای پول الکترونیکی مبتنی بر کارتهای هوشمند، برای تسهیل پرداختهای با ارزش کوچک در معاملات خرد رو در رو طراحی شدهاند، بنابراین انتظار میرود که فرآوردههای پول الکترونیکی مبتنی بر کارتهای هوشمند، استفاده از پول بانک مرکزی و نیز در حد کمتر استفاده از کارتهای اعتباری و پرداخت را برای پرداختهای مستقیم، کاهش دهد. همچنین به احتمال زیاد استفاده از چک، کارتهای پرداخت و کارتهای اعتباری در پرداختهای غیرمستقیم، یعنی پرداختهای به هنگام را نیز کاهش خواهد داد.
فرآوردههای پول الکترونیکی مبتنی بر نرمافزار رایانهای نیز از طریق کاهش هزینههای مبادلاتی با تسهیل نقل و انتقال پول میان انواع مختلف حسابها، بانکها و کشورها و نیز سرریزهای یادگیری، تقاضای سپردههای دیداری را تحت تاثیر قرار میدهد و آن را کاهش خواهد داد.
سرریزهای یادگیری به مهارتی که افراد در طی زمان ضمن استفاده از نرمافزارهای مالی شخصی و فناوریهای ارتباطی برای مدیریت بهینه برنامههای مالی شخصی و فناوریهای ارتباطی برای مدیریت بهینه برنامههای مالی خود کسب میکنند، مربوط میشود.
مهمترین ویژگی پول الکترونیکی یعنی فراملیتی یا بیمرز بودن آن نقش مهمی در اثرگذاری بر سایر متغیرهای اقتصادی ایفا میکند.
اگر چه این ویژگی ازنظر دولتها منشا برخی تبعات منفی نشر گسترده پول الکترونیک تلقی میشود اما به ارتقای سطح کارایی مبادلات بینالمللی نیز کمک قابل ملاحظهای میکند.
طبیعتا با استفاده از پول الکترونیکی، هزینه نقل و انتقال بینالمللی وجوه، به طور قابل توجهی کاهش خواهد یافت.
البته با افزایش بیسابقه کارایی پرداختهای بینالمللی، ممکن است بیثباتی نظام پولی جهانی افزایش یابد و به بروز کشمکش بین ناشران و استفاده کنندگان پول الکترونیکی از یک سو و بانکهای مرکزی کشورها از سوی دیگر منجر شود.
ویژگی دیگر پول الکترونیکی، پول قانونی یا پول رایج نبودن آن است که این امر درمراحل اولیه نشر، مقبولیت عمومی آن را کاهش میدهد.
علاوه براین پول الکترونیکی برخلاف اسکناس و مسکوک و دیگر وسایل مبادله امروزی ، مستلزم حضور فیزیکی پرداختکننده و دریافت کننده وجه برای قطعیت پرداخت نیست، زیرا موجودی پول الکترونیکی میتواند از طریق شبکههای رایانهای به صورت به هنگام انتقال یابد.
پیامدهای اقتصادی گسترش استفاده از پول الکترونیکی
نشر گسترده پول الکترونیکی با توجه به ویژگیهای خاص آن، به طور گسترده سایر بازارها و متغیرهای اقتصادی را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
افزایش کارایی مبادلات یکی از مهمترین پیامدهای مثبت گسترش استفاده از پول الکترونیکی، افزایش کارایی مبادلات است.
از آنجا که هزینه نقل وانتقال پول الکترونیکی از طریق اینترنت نسبت به سیستم بانکداری سنتی ارزانتر است، پول الکترونیکی مبادلات را ارزان تر خواهد کرد.
برای انتقال پول به روش سنتی، بانکهای مرسوم، شعب، کارمندان، دستگاههای تحویلدار خودکار و سیستمهای مبادله الکترونیکی مخصوص بسیاری را نگهداری میکنند که هزینههای سربار همه این تشریفات اداری، بخشی از کارمزد نقل وانتقال پول و پرداختهای کارت اعتباری را تشکیل میدهد.
در حالی که هزینه نقل و انتقال پول الکترونیکی به دلیل استفاده از شبکه اینترنت موجود و رایانههای شخصی استفاده کنندگان، بسیار کمتر و شاید نزدیک به صفر است.
اینترنت هیچ مرز سیاسی نمیشناسد و پول الکترونیکی نیز بدون مرز است.
بنابراین هزینه انتقال پول الکترونیکی در داخل یک کشور با هزینه انتقال آن بین کشورهای مختلف برابر است در نتیجه هزینه بسیار زیاد کنونی نقل و انتقال بینالمللی پول نسبت به نقل و انتقال آن در داخل یک کشور معین، به طور قابل توجهی کاهش خواهد یافت.
وجوه پول الکترونیکی به طور بالقوه میتواند به وسیله هر شخصی که به اینترنت و یک بانک اینترنتی دسترسی دارد مورد استفاده قرار گیرد.
به علاوه در حالی که پرداختهای کارت اعتباری به فروشگاههای مجاز محدود است، پول الکترونیکی پرداختهای شخص به شخص را نیز امکان پذیر میسازد.
پیدایش پول الکترونیکی نوعی انقلاب پولی در اقتصاد امروزی و نسلهای برتر اقتصاد پولی محسوب میشود و با تکمیل فرایند اعتماد سازی ارکان اقتصادی خرد و کلان به استفاده از این پول، دامنه تحولات آن بیشتر خواهد شد.
یکی از وظایف نخبگان علمی و اقتصادی کشور تبیین فرصتها، مزیتها و تهدیدهای پول الکترونیکی به ویژه در بازارهای مالی و واسطهگری است.
اساس نظریه واسطه گری مالی بر مفهوم بازار کامل کلاسیکها مبتنی است طبق این نظریه، واسطهگری مالی برای برطرف کردن اصطکاکها و نقایص نظام بازار از جمله هزینه مبادله و اطلاعات نا متقارن بین سرمایهگذاران و وام دهندگان، به وجود آمده است.
از آنجا که این نظریه دیدگاه انفعالی نسبت به واسطهگری داشته و توضیح مناسبی برای برخی واقعیتهای صنعت مالی به خصوص رشد شتابان و فوقالعاده نوآوریهای دهههای اخیر، ارائه نمیکند برخی از صاحب نظران نظیر مرتون و بودی در صدد تکمیل این نظریه برآمدهاند.
به عقیده آنها وظایف اقتصادی واسطهگری مالی در طی زمان نسبتا ثابت بوده و ساختار نهادی بازار مالی برای انجام این وظایف تکامل یافتهاند.
تعامل بین واسطههای مالی و بازار، ضمن تقویت و بهبود عملکرد وظایف آنها، نظام مالی را به سمت هدف ایدهآل کارایی کامل سوق میدهد علاوه بر این نقش واسطهگری مالی در مدیریت ریسک و کاهش دادن هزینههای مشارکت برای افراد نیز، حائز اهمیت است.
بنابراین با پیدایش پول الکترونیکی و گسترش روز افزون بانکداری الکترونیک، تغییری در نقش سنتی بانکها تجهیز و تخصیص منابع در نظام مالی رخ نخواهد داد.
به عبارت دیگر در این دوره نیز واسطهگری مالی یک ضرورت گریز ناپذیر است و بانکها همچنان به عنوان واسطه بین وام دهندگان و وام گیرندگان فعالیت خواهند کرد اما ساختار نهادی بازار مالی در جهت بهبود کارکرد کل بازار و در نتیجه ارتقای سطح کارایی تغییر خواهد کرد.
از جمله تغییرات نهادی صنعت مالی که به واسطه رشد خیره کننده اینترنت اتفاق افتاده و به طور فزاینده در حال گسترش است، رواج بانکداری الکترونیکی و در نتیجه پیدایش بانکهای مجازی یا اینترنتی است.
مهمترین ویژگی این نوع بانکها این است که در رابطه بین بانک و مشتری، موقعیت فیزیکی بانک یا مشتری نقشی ندارد.
وابستگی نداشتن به موقعیت فیزیکی، علاوه بر اینکه زمینه رقابت بین بانکها را تغییر داده و نقش فاصله مکانی از بانک را در هزینه نهایی ارائه خدمات بانکی به مشتری از بین میبرد دو پیامد بازارهای پولی و مالی چیست؟ عمده دارد اول اینکه امکان مبادله خدمات مالی در بازارهای خرد کشورهای مختلف را فراهم میسازد، دوم اینکه بانکهای مجازی میتوانند موقعیت فیزیکی خودشان را بدون اینکه تغییری در ارتباط خود با مشتریانشان ایجاد کنند، تغییر دهند.
بنابراین بانکهای مجازی در مقایسه با بانکهای سنتی انعطافپذیرترند و نسبت به تغییر شرایط اقتصادی یا مقررات قانونی، به سرعت واکنش نشان میدهند و میتوانند از کشوری به کشور دیگر نقل مکان کنند.
آثار کلان اقتصادی
پول الکترونیکی نماینده پول در جهان واقعی است و بر حسب همان پولهای سخت موجود انتشار یافته پول الکترونیکی دلار، پول الکترونیکی ین و دیگر پولها میتوانند با پول سخت معادل خود در هر زمان مبادله شود بنابراین پول الکترونیکی به مفهومی که دلار، مارک یا ین جدید هستند، پول جدیدی نیست.
پول الکترونیکی، پولی است که توسط بانکها با استفاده از پول واقعی به عنوان پایه، ایجاد میشود و قابلیت تبدیل آن به پول واقعی، تضمین شده است.
بازار ارز
پول الکترونیکی میتواند عامل بالقوه افزایش بیثباتی در بازارهای ارز باشد از آنجا که پول الکترونیکی، نماینده پول واقعی است، میباید یک نرخ ارز و یک بازار ارز در فضای رایانهای وجود داشته باشد البته نرخهای ارز فضای رایانهای و جهان واقعی، میباید برابر باشند در غیر اینصورت معاملات اربیتراژ خرید و فروش ارز، بلافاصله نرخهای ارز واقعی و مجازی را برابر خواهد کرد.
با وجود این تفاوتهایی بین بازارهای ارز واقعی و مجازی وجود خواهد داشت:
کارمزد تسعیر پول الکترونیکی برحسب یک ارز با پول الکترونیکی برحسب ارز دیگر نسبت به کارمزد تسعیر پول واقعی، کمتر خواهد بود.
از آنجا که در دنیای مجازی مصرفکنندگان میتوانند بر روی دیسک سخت رایانه خود پول الکترونیکی چند کشور مختلف را نگهداری کنند، اگر ارزش یک ارز در بازار کاهش یابد، مصرفکنندگان به احتمال زیاد به تسعیر شکل پول الکترونیکی آن ارز با شکل پول الکترونیکی ارز دیگری که با ارزشتر و با ثباتتر باشد، تمایل خواهند داشت از این رو انگیزه سفتهبازی در بازار الکترونیکی ارز بیشتر از جهان واقعی خواهد بود.
این موضوع از آن جهت که میتواند عامل بیثباتی نرخهای ارز شود، حائز اهمیت است در واقع فعالیتهای سفتهبازی میتواند کاهش ارز اولیه هر ارز معینی را شتاب بخشد و نوسانات معمول در بازار ارز را افزایش دهد و آثار حبابی نوسان کاذب میتواند اتفاق بیافتد.
البته اگر انتظارات شرکتکنندگان در بازار از یکدیگر مستقل باشد، افزایش تعداد شرکتکنندگان ممکن است به تثبیت بازار کمک کند، اما اگر انتظارات شرکتکنندگان در بازار به یکدیگر وابسته باشد، احتمال وقوع آثار حباب گونه در بازار افزایش خواهد یافت.
بنابراین از آنجا که نرخ ارز پول الکترونیکی با جهان واقعی پیوند خورده است، شرکت گسترده افراد در فعالیتهای سفتهبازی ممکن است، بیثباتی نرخ ارز را در پی داشته باشد.
بازارهای مالی
پول الکترونیکی نماینده پول واقعی است که توسط موسسات بانکی و غیره در ازای دریافت اسکناس و مسکوک انتشار یافته و تبدیل آن به اسکناس و مسکوک بنا به درخواست مشتریان تضمین شده است با وجود این، امکان دارد که ناشران پول الکترونیکی نتوانند به خوبی از عهده تعهد قابلیت تبدیلپذیری آن به اسکناس و مسکوک، برآیند.
بدیهی است اگر بانکی به اندازه پول واقعی دریافتی از مشتریان خود اقدام به انتشار پول الکترونیکی کند و از محل منابع حاصل از تبدیل پول واقعی به پول الکترونیکی وام ندهد میتواند همه تقاضای مشتریان خود برای اسکناس و مسکوک را پاسخ دهد.
در این حالت ورشکستگی بانکها غیر متحمل خواهد بود اما از آنجا که همانند شیوههای مرسوم بانکداری، بانکها فراتر از سپردههای پول نقد خودشان به اعطای وام به صورت پول الکترونیکی، خواهند پرداخت، اگر مشتریان بانک همگی به طور همزمان برای تبدیل موجودی پول الکترونیکی خود مراجعه کنند، بانک توانایی پاسخگویی به مشتریان را نداشته و در نتیجه ورشکسته خواهد شد که این امر میتواند به بروز بحران در بازارهای مالی منجر شود.
عملیات بازار باز چیست؟ و چه تاثیری بر اقتصاد دارد؟
منظور از عملیات بازار باز(Open Market Operation) یا OMO چیست؟
رایج ترین ابزار سیاست پولی، عملیات بازار باز میباشد. عملیات بازار باز زمانی اتفاق میوفتد که بانک مرکز به خرید و فروش اوراق بهادار میپردازد. اینکار با هدف تغییر در مقدار ذخایر مالی بانک و همچنین تغییر در سطح نرخ بهره صورت میگیرد.
در دهه های گذشته، عملیات بازار باز، پراستفاده ترین ابزار سیاست پولی بوده است و یکی از ابزارهای اصلی برای افزایش یا کاهش نرخ بهره میباشد.
در آمریکا، عملیات بازار باز و سیاست پولی توسط کمیته فدرال بازار باز(FOMC) اجرا میشود و اخبار مربوط به آن تاثیر بسیار مهمی بر بازارهای مالی مانند فارکس دارد. اینکار با هدف رسیدن به اشتغال کامل و کنترل تورم انجام میشود.
جلسات FOMC هر ۶ هفته یکبار برگزار میشود و یکی از موضوعات مهمی که در این جلسات بررسی میشود این است که آیا عرضه پول افزایش یا کاهش یابد؟ در بعضی از کشورها عملیات بازار باز بصورت هفتگی اجرا میشود.
عملیات بازار باز چگونه عمل میکند؟
وقتی بانک مرکزی، اوراق بهادار را خرید و فروش میکند، بر کل بازار و اقتصاد تاثیر میگذارد. زمانی که بانک مرکزی بدنبال افزایش نرخ بهره هست، اوراق بهادار را به بانکها میفروشد. این بعنوان سیاست پولی انقباضی شناخته شده است و با هدف کاهش تورم و تثبیت رشد اقتصادی انجام میشود.
وقتی بانک مرکز بخواهد نرخ بهره را کاهش دهد، اوراق بهادارا را میخرد که این سیاست پولی انبساطی میباشد و با هدف تشویق اقتصاد اجرا میشود. وقتی بانک مرکزی، اوراق قرضه را از بانک میخرد، ذخایر مالی بانک افزایش میابد. بنابراین بانک پول بیشتری در اختیار دارد که به مشتریان خود وام دهد. بانک ها تا جایی که بتوانند وام میدهند تا سود خود را افزایش دهند.
در عملیات بازار باز، نیروهای بازار(عرضه و تقاضا)، نرخ سود بر روی سرمایه گذاری را تعیین میکنند.
بنابراین عملیات بازار باز یک نوع سیاست پولی هست که به دو دسته تقسیم میشود:
۱-سیاست پولی انبساطی(افزایش عرضه پول):
سیاست پولی انبساطی همانند سوخت برای رشد اقتصادی عمل میکند. یعنی در طی رکود اقتصادی، بانک مرکز باید عرضه پول در اقتصاد را افزایش دهد. برای اینکار اوراق بهادار را از بانکها و سایر موسسات مالی میخرد و به آنها پول میدهد. اینحالت باعث میشود که پول و سرمایه در دست بانک و موسسات مالی بیوفتد و آنها میتوانند به مردم وام بدهند.
پس وقتی بانکه ها پول بیشتری داشته باشند، قیمت آن که نرخ بهره هست کاهش میابد تا مشتریان بانک تمایل داشته باشند وام بگیرند و سرمایه گذاری کنند. بدین ترتیب بازارهای پولی و مالی چیست؟ اقتصاد و اشتغال تشویق میشود.
۲-سیاست پولی انقباضی(کاهش عرضه پول):
وقتی اقتصاد در شرایط تورمی باشد، بانک مرکز عکس حالت بالا عمل میکند. یعنی اوراق بهادار را به بانکها و موسسات مالی میفروشد. با اینکار پول از سیستم مالی خارج میشود و عرضه پول کاهش میابد. اینحالت باعث میشود که نرخ بهره افزایش یابد.
بدین ترتیب مردم اشتیاق کمتری برای گرفتن وام و سرمایه گذاری دارند چون افزایش نرخ بهره منجر افزایش هزینه فرصت سرمایه گذاری میشود. بنابراین مردم ترجیح میدهند پول خود را در حساب پس انداز قرار دهند. اینحالت باعث میشود سرعت تورم و رشد اقتصادی کاهش یابد.
بازار مالی چیست؟
بازارهای مالی از مهمترین بخشهای یک نظام اقتصادی به شمار می آید که از جهات مختلف به دستههای متفاوتی تقسیمبندی میشوند و آگاهی از ویژگیهای هر کدام میتواند به انتخاب بازار درست برای سرمایهگذاری منجر شود.
به گزارش خبرنگار ایمنا، سه مقوله پول، ارز و بانکداری از جمله مهمترین مباحث موجود در علم اقتصاد است و فهم آن در دنیای امروز یکی از نیازهای بشر محسوب میشود. در همین راستا، فردریک میشکین، یکی از سرشناسترین اقتصاددانان آمریکایی، کتابی را به رشته تحریر درآورده که به کوشش علی جهانخانی و علی پارسائیان به فارسی برگردانده شده است که بخشی از مناسبترین مطالب آن را در سلسله خلاصه کتابهای اقتصادی بیان خواهیم کرد.
در ادامه خلاصه پیشین این کتاب، به بررسی سیستم مالی به عنوان یکی از مهمترین بخشهای یک نظام اقتصادی پرداخته میشود. وظیفه اصلی بازارهای مالی، انتقال وجه نقد یا پول اضافی موجود یا پسانداز افراد به کسانی است که تصمیم به خرج کردن بیش از درآمدشان دارند.
پیشتر بیان شد، اوراق مالی که به منظور تأمین سرمایه برای اولین بار توسط شرکت یا دولت منتشر میشود میتواند دوباره در بازارهای دیگری نیز معامله شود که آنها را بازارهای ثانویه یا دست دوم مینامند. این بازارها میتوانند به دو شیوه بازار بورس (exchange) و بازار خارج از بورس (OTC) سازماندهی شوند.
در بازار بورس، کارگزاران یا نمایندگان خریداران و فروشندگان اوراق بهادار در کنار یکدیگر جمع شده تا به انجام معاملات مبادرت ورزند. بورس نیویورک، آمریکا و شیکاگو از جمله این بازارهای سازمان یافته است.
در گروه دوم که همان بازار خارج از بورس است، معاملهگران در نقاط مختلف آماده خرید و فروش هستند. حال بازارهای پولی و مالی چیست؟ از آنجا که علم ارتباطات در جهان پیشرفتهای چشمگیری داشته و افراد با یکدیگر در ارتباط هستند، به خوبی از قیمت اوراق بهادار پیشنهادی آگاه بوده، بنابراین این بازار به شدت رقابتی است و از این نظر تفاوت چندانی با بورسهای سازمان یافته ندارد.
بازار پول یا بازار سرمایه؟
اگرچه سهام شرکتهای بزرگ معمولاً در بورس معامله میشود اما سهام بیشتر شرکتها در بازارهای خارج از بورس مبادله میشود. از دیگر بازارهای خارج از بورس میتوان به بازارهایی که در آن گواهی سپرده قابل معامله، وجوه بانک مرکزی و ارزهای خارجی مبادله میشود، اشاره کرد.
نکته دیگری که وجود دارد این است که بازارهای مالی تنها به شیوههایی که تاکنون نام برده شده، قابل تقسیم بندی نبوده و میتوان از جنبههای دیگری نیز آنها را طبقهبندی کرد. یکی دیگر از این شیوههای تقسیمبندی، طبقه بندی بر اساس زمان سررسید داراییها است. در این روش بازارهای مالی به دو دسته بازار پول و بازار سرمایه تقسیم بندی میشود.
بازار پول، بازاری است که در آن تنها اوراق قرضه کوتاه مدت داد و ستد شده که عموماً زمانهای کمتر از یکسال در این دستهبندی گنجانده میشود اما بازار سرمایه پذیرای اوراق قرضه معمولاً با سررسید بیش از یکسال است که از واژه "بلندمدت" برای اشاره به آن استفاده میشود.
در مقایسه این دو بازار از نظر قدرت نقدشوندگی باید گفت به دلیل حجم قابل توجه تبادل اوراق قرضه کوتاه مدتی که در بازار پول میان خریداران و فروشندگان معامله میشود، این بازار نیز در مقایسه با بازار سرمایه از قدرت نقدشوندگی بیشتری نیز برخوردار است.
اوراق بهادار در بازار پول
اوراق قرضه کوتاه مدت به این دلیل که در دورهای کوتاه سررسید میشود کمترین نوسان قیمتی را شاهد بوده و ریسک سرمایهگذاران در این اوراق به پایینترین حد ممکن میرسد. یکی از معروفترین نمونههای آن نیز، اوراق خزانه ایالات متحده آمریکا است که به منظور تأمین مالی دولت در بازههای زمانی مشخص انتشار و داد و ستد میشود. اگرچه این اوراق بدون بهره یا همان سود در بازار عرضه میشود اما به دلیل قیمت کمتر در زمان اولین عرضه و بازخرید آن ناشر پس از سررسید و به قیمت اسمی این اوراق، سود سرمایه گذاری خریداران تأمین میشود.
در بازار پول، اوراق خزانه آمریکا به دلیل حجم بالای معاملات دارای بالاترین قدرت نقد شوندگی است، ریسک پرداخت نکردن اصل و بهره این وام در حد صفر بوده و بنابراین ریسک بسیار پایینی دارد.
گواهی سپرده بانکی قابل انتقال
گواهی سپرده بانکی قابل انتقال نوعی از اوراق موجود در بازار پول است؛ بانک به سپرده گذاران فروخته و بر اساس آن سالانه مبلغی را به عنوان سود سپرده گذاری به آنها میپردازد؛ در زمان سررسید نیز اصل مبلغ به سپردهگذاران باز پرداخت میشود.
گواهی سپرده یکی از اصلیترین منابع تأمین بودجه بانکها است و آنها میتوانند به این وسیله از شرکتها، صندوقهای مشترک سرمایه گذاران فعال در بازار پول، سازمانهای خیریه و نهادهای دولتی وام دریافت کنند.
اوراق تجاری و قبولی بانک
اوراق تجاری که نوع دیگری از اوراق کوتاه مدت است توسط شرکتهای بزرگ و مشهور منتشر شده و در واقع ابزاری برای تأمین مالی مستقیم شرکتها محسوب میشود.
قبولی بانک دستهای از اوراق موجود در بازار پول بوده که صدها سال است در عرصه بین المللی مورد استفاده قرار میگیرد. این اوراق در واقع یک برات بانکی بوده که صادرکننده را متعهد به پرداخت مبالغ مشخصی در آینده میکند. این اوراق از این جهت به اوراق قبولی بانک شهرت دارد که توسط بانک، مُهری به منظور ضمانت عمل به تعهدات صادرکننده روی آن زده میشود.
از آنجا که عمل به تعهدات شرکت صادرکننده توسط بانک تضمین میشود استفاده از این اوراق در معاملات بین المللی رایج است. همچنین این اوراق در بازارهای دست دوم یا ثانویه نیز به قیمتهای پایینتر معامله میشود و از این جهت به اوراق قرضه شباهتهای بسیاری دارد.
وظایف و کارکردهای بازار سرمایه چیست؟
بازار سرمایه (Capital Market) در واقع تسهیل کننده فرآیند خرید و فروش ابزارهای مالی (اسناد خزانه، اوراق تجاری و گواهی سپرده) است. شاخصترین ابزار مالی این بازار اوراق مالکیت که اکثرا با نام سهام شناخته میشود و اوراق قرضه یا مشارکت است.
به گزارش کافه طلا، یکی از بازارهای مالی، بازار سرمایه است که با نام بازار بورس اوراق بهادار نیز شناخته میشود، بازاری برای خرید و فروش اوراق قرضه و اوراق مالکیت است. کار اصلی بازار سرمایه ایجاد پلی ارتباطی بین تامین کننده سرمایههای خرد و کلان، چه حقیقی و چه حقوقی و متقاضیان سرمایه مثل شرکتهاست.
بازار مالی (Financial Market) اصطلاحی گسترده است که برای طیف وسیعی از بازارها به کار میرود. هر بازاری که در آن تجارتی صورت میگیرد یک بازار مالی محسوب میشود. حتی بازارهایی که در آنها تجارت اوراق بهادار شامل سهام، اوراق قرضه، ارز، فلزات و مشتقات آنها انجام میشود هم بازار مالی هستند. برخلاف بازار مالی پول، بازار سرمایه محلی برای عرضه و فروش سهام و اوراق قرضه برای بازههای زمانی بیش از یک سال است.
تعریف بازار سرمایه
بازار سرمایه، به بازارهای مالی جهت خرید و فروش اوراق قرضه یا اوراق بهادار، با سررسید بیشتر از یک سال و داراییهای بدون سررسید، اطلاق میشود. در معمولترین تقسیمبندی، بازار سرمایه از نظر مرحله عرضه اوراق بهادار، به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم میشود.
بازار سرمایه بازاری برای خریدوفروش اوراق مالکیت و اوراق بدهی است. بازار سرمایه بین تأمینکنندگان سرمایه مثل سرمایه گذران حقیقی (خرد) و سرمایه گذاران حقوقی (نهادی) و متقاضیان سرمایه مثل شرکت ها، دولت یا اشخاص، کانالی ارتباطی ایجاد میکند. بازار سرمایه برای عملکرد اقتصاد حیاتی است، چراکه سرمایه جزئی ضروری برای تولید خروجی در اقتصاد است. بازار سرمایه شامل بازار اولیه، بازار ثانویه و بازار اوراق مشارکت میشود.
بازار سرمایه شاخه وسیعی از بازار است که فرآیند خریدوفروش ابزارهای مالی را تسهیل میکند. بهطور خاص دو شاخه از ابزارهای مالی وجود دارد که سرمایه در آنها دخیل است. اوراق مالکیت که اغلب با عنوان سهام و اوراق بدهی که اغلب با نام اوراق مشارکت (قرضه) شناخته میشود. بازار سرمایه محلی برای انتشار و فروش سهام و اوراق مشارکت برای زمانهایی عموماً بیشتر از یک سال است.
بازار سرمـایه توسط سازمان بورس و اوراق بهادر و دیگر قانون گذاران مالی نظارت میشود. گرچه بازار سرمایه که عموماً با نام بورس اوراق بهادار تهران شناخته میشود، در خیابان حافظ مستقر است؛ اما امروزه بیشتر معاملات بازار سرمایه از طریق سیستم الکترونیک کامپیوتری و اینترنتی صورت میگیرد.
کارکردهای بازار سرمایه
غیر از تفاوت بین اوراق مالکیت و بدهی، بازار سرمایه به دو دسته از بازارها تقسیم میشود. نخستین دسته، بازار اولیه است. در بازار اولیه، سهام و اوراق مشارکت بهصورت مستقیم از شرکت ها به سرمایه گذاران و سایر شرکت ها و نهادها و اغلب تحت عنوان عرضه عمومی اولیه توزیع میشود. بازار اولیه این امکان را فراهم میکند تا شرکت ها بدون گرفتن وام از بانک، با عرضه سهام خود به عموم مردم، منابع مالی موردنیاز برای اجرای فعالیتهای خود را تأمین کنند.
بعد از عرضه عمومی اولیه در بازار اولیه، نوبت به بازار ثانویه میرسد تا سهام شرکت ها در این بازار دادوستد شود و سهامداران بتوانند با فروش سهام خود به پول نقد دست یابند و علاقهمندان هم با خرید سهام، مالک بخشی از شرکت شوند.
بازار سرمایه شرکتکنندگان متعددی دارند ازجمله سرمایه گذاران حقیقی، سرمایه گذاران حقوقی یا نهادی همچون بیمه ها و صندوق های سرمایه گذاری مشترک، شرکت ها، سازمان ها، بانک ها و مؤسسات مالی.
دولت و شهرداریها اغلب برای تأمین مالی طرحهای خود اوراق مشارکت منتشر میکنند.
تأمینکنندگان سرمایه عموماً میخواهند بیشترین بازده احتمالی را با کمترین ریسک ممکن داشته باشند، در حالی که شرکت های متقاضی سرمایه مایلاند سرمایه خود را با کمترین هزینه ممکن افزایش دهند.
اندازه بازار سرمایه یک کشور بهصورت مستقیم به اندازه اقتصاد آن بستگی دارد. ایالات متحده آمریکا بهعنوان بزرگترین اقتصاد جهان، بزرگترین و عمیقترین بازارهای سرمایه جهان را در اختیار دارد. چون بازار سرمایه پول را از مردم که صاحبشان هستند به سازمان ها که برای سودآوری به آن نیاز دارند انتقال میدهند و برای یک عملکرد خوب در اقتصاد مدرن حیاتی هستند.
از طرف دیگر، چون بازار سـرمایه بهصورت گسترده به اقتصاد جهانی پیوند خورده است، میبینیم که نوسانی در یک گوشه جهان میتواند منجر به امواج عظیمی در گوشهای دیگر شود. نقص این پیوستگی در بحران مالی جهانی طی سالهای ۲۰۰۷ نا ۲۰۰۹ به بهترین نحو قابلنمایش است. دورهای که آغاز آن با سقوط بازارهای مالی ایالات متحده آمریکا آغاز شد و اثرات این بحران بهصورت جهانی در بازار سرمایه همه کشورها دیده شد.
تفاوت بازار سرمایه با بازار پول
مردم اغلب بازار سـرمایه را با بازار پول اشتباه میگیرند یا هر دو آنها را با هم تلفیق میکنند. این دو بازار از هم بسیار متمایز بوده و از چند منظر مهم با هم تفاوت دارند.
یکی از بازارهای مالی، بازار پول است که در آن از هر ابزار یا دارایی با توان نقد شوندگی بالا یا ابزارها و داراییهای خرد برای تبادل استفاده میشود. این ابزارها معمولا توسط شرکتها، اشخاص، بنگاههای تجاری و شرکتها استفاده میشوند و در واقع نوعی جانشین پول هستند که سررسید کمتر از یک سال دارند.
عدم نیاز به همزمانی دریافت پول و انجام مخارج یکی از اصلیترین دلایلی است که اشخاص و بنگاهها از بازار پولی استفاده میکنند. از جمله ابزارهای بازار پول میتوان به سپردهها، وام با وثیقه، حواله و بروات اشاره کرد.
بازار سرمایه از بازار پول از این نظر متمایز است که بهصورت منحصربهفرد برای سرمایه گذاری های میانمدت و بلندمدت یکساله یا بیشتر مورداستفاده قرار میگیرد. از طرف دیگر بازار پول اغلب به خریدوفروش ابزارهای مالی با سررسید کمتر از یک سال محدود میشود. بازار پول همچنین از ابزارهای مالی متفاوتی نسبت به بازار سرمایه بهره میجوید. درحالیکه بازار سرمایه از اوراق بهادار سهام و اوراق مشارکت استفاده میکند، بازار پول از سپرده ها، وام با وثیقه، حواله و برات بهره میجوید.
به خاطر تفاوت آشکار بین این دو نوع بازار، آنها اغلب به روشهای متفاوتی مورداستفاده قرار میگیرند. بسته افق سرمایه گذاری، بازار سرمایه اغلب برای خرید دارایی هایی استفاده میشود که شرکت خریدار یا سرمایه گذار امیدوار است تا ارزش آن دارایی طی زمان افزایش یابد. همچنین برای فروش آن دسته از دارایی هایی به کار میرود که شرکت یا سرمایه گذار بهمحض اینکه فکر کند زمان درست آن فرارسیده است. شرکت ها اغلب از بازار سرمایه برای رشد دارایی های خود در بلندمدت بهره میگیرند.
از سوی دیگر بازار پول، اغلب برای مقادیر کوچک سرمایه یا بهعنوان محل اندوخته موقت سرمایه شرکت استفاده میشود. از طریق ارتباط منظم با بازار پول، شرکت ها و دولتها قادر هستند تا سطح مطلوبی از نقد شوندگی را بهطور منظم تأمین کنند. علاوه بر این، به خاطر طبیعت کوتاهمدت بازارهای پول، این بازار اغلب بهعنوان محل سرمایه گذاری امنتری نسبت به سرمایه گذاری در بازار سهام به شمار میآید.
نظر به این حقیقت که افق زمانی طولانیتر عموماً به سرمایه گذاری در بازار سرمایه مربوط است، زمان بیشتری نیاز است تا سرمایه گذاران شاهد عملکرد مثبت یا منفی بازار سهام باشند. همینطور، اوراق مشارکت و سهام عموماً سرمایه گذاری های پر ریسک تری نسبت به ابزاری که در بازار پول معامله میشوند، هستند.
عملیات بازار باز
عملیات بازار باز بانکی، به بانک مرکزی، جهت رسیدن به اهداف خود، در رابطه با کنترل تورم و نرخ بهره ها در کشور ایران، از طریق معاملات اوراق بهادار، کمک می کند. همچنین، تاثیر و نحوه عملکرد آن، در سیستم بانکداری، به این صورت بوده که تحولی اساسی در بازار پولی، ایجاد کرده است.
برای مشاوره عملیات بازار باز
برای مشاوره عملیات بازار باز
عناوین اصلی این مقاله
در سال های اخیر، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، دولت و همچنین، دیگر بانک ها، در راستای اجرای سیاست های مالی و مدیریت نرخ های سود های بانکی، جهت کنترل تورم، تلاش کرده اند تا با خرید و فروش گروه خاصی از اوراق بهادار، حجم نقدینگی موجود در اقتصاد کشور را کنترل نمایند. یکی از این سیاست ها، عملیات بازار باز می باشد.
در واقع، عملیات بازار باز، کمک می کند تا بانک مرکزی، از طریق معاملات اوراق بهادار، برای رسیدن به اهداف سیاست های مالی خود، در خصوص کنترل تورم و همچنین، نرخ بهره ها در کشور ما، اقدام نموده که این عملیات، یکی از مهم ترین اجزای سیاست های بانکداری جمهوری اسلامی ایران، می باشد.
حال، با توجه به اهمیت اجرای طرح عملیات بازار باز بانکی، در سیستم بانکداری کشور ایران، در ادامه، در خصوص اینکه عملیات بازار باز بانکی چیست و همچنین، تاثیر و نحوه عملکرد آن، در سیاست های پولی و اقتصادی کشور، توضیحات لازم آورده شده است.
عملیات بازار باز چیست ؟
مقدمات عملیات بازار باز، در اقتصاد کشور ما، از سال 1397، فراهم شده و از اوایل سال 1399، به مرحله اجرا درآمد. این عملیات بانکی، به این صورت اجرا می شود که بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، با هدف مدیریت ذخایر پولی، اقدام به خرید و فروش گروه خاصی از اوراق بهادار می کند و با توجه به اینکه بانک مرکزی، از قدرت بالایی جهت عرضه پول، برخوردار است، می بایست، برای کنترل حجم نقدینگی، در سیستم بانکداری کشور، دارای برنامه ریزی خاصی نیز باشد.
افرادی که قصد استفاده از انواع خدمات بانکی را دارند، بهتر است ابتدا، در رابطه با کارمزد خدمات بانکی، مطالعه داشته باشند.
در واقع اجرای عملیات بازار باز، یعنی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، می تواند اوراق بهادار خاص را خریداری نموده و سپس، به فروش برساند و همچنین، دیگر بانک های کشور ایران نیز، می توانند جهت مشارکت با بانک مرکزی، به خرید و فروش این اوراق اقدام نمایند.
همچنین، از آنجایی که اصلی ترین ابزار عملیات بازار باز، نرخ بهره است، یکی از اهداف اصلی عملیات بازار باز بانکی نیز، مدیریت نرخ بهره کوتاه مدت بازار های بین بانکی می باشد که هدف آن، ایجاد تعادل برای تورم است. لازم به ذکر است، تعیین بازه بین کمترین و بیشترین نرخ بهره بانکی نیز، بسیار مهم می باشد.
افرادی که قصد دارند، از انواع تسهیلات بانکی، بهره مند شوند، می بایست ابتدا، در رابطه با طرح های تسهیلاتی ارائه شده توسط بانک های مختلف کشور، مطالعه داشته باشند. برای راهنمایی بیشتر در رابطه با انواع وام ها بانکی، به لینک زیر مراجعه نمایید.
حتما بخوانید: انواع وام بانکی
عملکرد عملیات بازار باز
در بخش قبل، در رابطه با اینکه عملیات بازار باز بانکی چیست، توضیح دادیم؛ حال، در این قسمت، قصد داریم در خصوص نحوه عملکرد بازار باز بانکی، در سیستم بانکداری، صحبت کنیم. از این رو، در ادامه، در رابطه با عملکرد عملیات بازار باز، توضیحات لازم آورده شده است.
افرادی که با مشکل مسدود شدن کارت بانکی، مواجه شده اند، می بایست ابتدا، به صورت حضوری، به بانک مورد نظر، مراجعه نمایند.
در زمان اجرای سیاست های پولی، می توان از ابزار های مستقیم و همچنین، غیر مستقیم، استفاده کرد که لازم به ذکر است عملیات بازار باز بانکی نیز، یکی از ابزار های جدید سیاست های پولی، محسوب می شود. لذا، در ادامه، به توضیح ابزار های مستقیم و غیر مستقیم و همچنین، نحوه عملکرد عملیات بازار باز، برای اجرای سیاست گذاری های مالی، در اقتصاد کشور، می پردازیم.
ابزار های مستقیم، از جمله ابزارهایی می باشند که بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، از طریق آن ها، بانک ها را به سمت نرخ و همچنین، حجم تسهیلات مد نظر خود، راهنمایی می کند و این امر، نیازمند نظارت پر قدرتی، از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی می باشد.
بانک مرکزی، در ابزار های غیر مستقیم، به صورت دستوری عمل نمی کند و در واقع، با توجه به ساختار بازار و جریان عرضه و تقاضا در آن، فرآیند های پولی را مدیریت می کند. همچنین، لازم به ذکر است که در اصل، عملیات بازار باز بانکی، از طریق سپرده ها و تسهیلات قانونی، ابزار های سیاست گذاری پولی غیر مستقیم را تشکیل می دهد.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، به وسیله عملیات بازار باز، بانک ها را به سمت اهداف خود هدایت نموده و به عبارت دیگر، بازار باز بانکی، بازارهای پولی و مالی چیست؟ ابزاری است که بانک مرکزی، با استفاده از آن، برای مدیریت نرخ سود، در بازار بین بانکی، به یکی از هدف های اصلی خود که کنترل تورم می باشد، می رسد.
افرادی که قصد دارند، از سپرده های مختلف بانکی، استفاده کنند، می بایست ابتدا، در رابطه با انواع سپرده ها، در بانک ها، آگاهی لازم را داشته باشند. برای راهنمایی بیشتر در رابطه با انواع سپرده بانکی، به لینک زیر مراجعه نمایید.
بیشتر بخوانید: انواع سپرده بانکی
تاثیر عملیات بازار باز
در بخش قبل، در رابطه با نحوه عملکرد عملیات بازار باز بانکی، توضیح دادیم؛ حال، در این بخش، قصد داریم در خصوص تاثیر عملیات بازار باز بانکی، در سیستم بانکداری کشور ایران، صحبت کنیم. از این رو، در ادامه، در رابطه با تاثیر عملیات بازار باز، توضیحات لازم آورده شده است.
افرادی که برای معاملات مالی، از چک های بانکی استفاده می کنند، بهتر است با چک رمزدار بانکی و چک رمزدار بین بانکی، آشنایی داشته باشند.
با توجه به اینکه عملیات بازار باز، از بکارگیری فرآیند پول سازی، از منبع تامین کسری بودجه دولت، پیشگیری می کند و همچنین، در بازار های بین بانکی، برای کاهش نوسانات و مدیریت نرخ سود، می پردازد، این امر، سبب کاهش مراجعه به بانک مرکزی و کنترل رشد اولیه برای پول سازی می شود.
بازار باز بانکی نیز، در صورت عمیق تر شدن بازار اوراق بدهی، قابلیت این را دارد که تحولی موثر، در بازار پول و وضعیت شاخص های اقتصادی کشور، ایجاد نماید.
همچنین، با توجه به اینکه وجود تورم بالا، در کشور ایران، سبب بالا رفتن حجم نقدینگی، در اقتصاد شده، عملیات بازار باز، می تواند ابزار مناسبی، جهت مدیریت تورم و نقدینگی، در کشور ایران، در این شرایط بحرانی باشد.
از دیگر تاثیرات عملیات بازار باز، در سیستم بانکداری، این است که با آغاز اجرای طرح عملیاتی بازار باز بانکی، کشف قیمت ها و همچنین، نرخ ها، بهتر صورت می گیرد.
افرادی که قصد دارند، با استفاده از چک های بانکی، اقدام به انجام معاملات مالی نمایند، در ابتدا می بایست، با انواع چک ها در سیستم بانکداری، آشنایی داشته باشند. برای راهنمایی بیشتر، در رابطه با انواع چک های بانکی، به لینک زیر مراجعه نمایید.
در ادامه بخوانید: انواع چک بانکی
برای دریافت اطلاعات بیشتر در بازارهای پولی و مالی چیست؟ مورد عملیات بازار باز در کانال تلگرام حقوق تجاری عضو شوید. همچنین، کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوق تجاری تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون عملیات بازار باز پاسخ دهند.
سوالات متداول
1- ✔️عملیات بازار باز چیست؟
✔️عملیات بازار باز به بانک مرکزی در رابطه با کنترل تورم و نرخ بهره ها در کشور ایران از طریق انجام معاملات اوراق بهادار کمک می کند که در متن مقاله نیز در رابطه با آن توضیحات لازم آورده شده است.
2- ✔️نحوه عملکرد عملیات بازار باز به چه صورت است؟
✔️عملکرد عملیات بازار باز به عنوان یکی از اصلی ترین ابزار ها در سیاست های پولی از سوی بانک مرکزی به صورت مستقیم و غیر مستقیم می باشد که در متن مقاله نیز در رابطه با آن توضیحات لازم آورده شده است.
3- ✔️تاثیر عملیات بازار باز در اقتصاد کشور به چه صورت می باشد؟
✔️یکی از تاثیرات عملیات بازار باز در اقتصاد کشور مدیریت نرخ سود در بازار های بین بانکی می باشد که در متن مقاله نیز در رابطه با دیگر تاثیرات عملیات بازار باز توضیحات لازم آورده شده است.
دیدگاه شما