چرا جذب نقدینگی اهمیت دارد؟

مدیریت ریسک نقدینگی

عبدالرضا عیسوند حیدری کارشناس تامین مالی امـروزه فعالیـت‌ بانک‌هـای سرمایـه‌گـذاری (Investment Banking) در اقتصادهای توسعه‌‌‌یافته، به عنوان مشاوران تخصصی و حرفه‌‌‌ای، در جذب منابع مالی موردنیاز دولت‌‌‌ها، نهادها و تحلیل و تبادل اطلاعات موردنیاز برای مشتریان فعالیت دارند. این نهادهای مالی توانمند، در فرآیند تامین مالی، انتشار اوراق و فروش سهام، ادغام و تبدیل بنگاه‌های اقتصادی و سایر معاملات حرفه‌‌‌ای در بازارهای مالی جایگاه ویژه و تعیین‌کننده‌ای دارند.

شرکت‌های تامین سرمایه، در موقعیت‌های مختلف، از طریق بخش‌های تابعه خود، مبادله، مدیریت و توزیع سرمایه را در طیف گسترده‌‌‌ای انجام می‌دهند که قدمت آن در ایران به یک‌دهه برمی‌گردد. در حالی سال 1387، سال شروع فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه در بازار مالی ایران است که تا سال‌جاری، تعداد آنها به 10شرکت رسیده، اما این صنعت همچنان به لحاظ بلوغ، هنوز در مرحله ابتدایی خود است. از سوی دیگر، باید عنوان کرد که کارکرد اصلی این نهادها، پذیره‌نویسی و بازارگردانی اوراق و سهام، طراحی ابزارهای مالی متعدد، مدیریت انواع دارایی‌‌‌ها و چند کارکرد تخصصی در چارچوب‌‌‌های تعیین‌شده از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار است. از سوی دیگر، باید تاکید کرد که موقعیت شرکت‌های تامین سرمایه، به‌طور مستقیم، به عوامل رقابتی بازار و صنعت مربوطه و همچنین کیفیت و سازگاری خدماتی که به ناشران ارائه می‌کنند، ارتباط دارد.

در حوزه فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه، ریسک‌های متعددی این صنعت را نشانه گرفته است. یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌ها را می‌توان، ریسک شهرت برای تامین سرمایه‌ها دانست؛ چرا که در قیمت‌گذاری‌‌‌ها و ارزش‌‌‌گذاری‌هایی که برای مشتریان خود انجام می‌دهند، باید کمترین خطا را داشته باشند تا جامعه هدف و واحدهای ناظر، به آنها اعتماد کنند. البته با وجود رشد نوآوری‌ها، این موضوع تا حدود زیادی قابل مدیریت است که لازمه آن، برخورداری از نیروی انسانی متخصص و کارآمد است. افزون بر این، نباید ریسک‌های ناشی از وضع قوانین و مقررات بر این صنعت را نادیده گرفت. از لحاظ قوانین و مقرراتی که بر صنعت بانکداری سرمایه‌گذاری وضع شده، تغییرات آن برای این صنعت در مواردی محدود‌کننده و همراه با ریسک بوده است و خواهد بود. به این ترتیب، ممکن است ریسک‌های مزبور، شرکت‌های تامین سرمایه و بخش‌های زیرمجموعه، آنها را در ایجاد برخی ساختارها و انجام معاملات خاص منع یا ناچار کند. از سوی دیگر، شرکت‌های تامین سرمایه در بستر کسب‌وکار خود، در معرض انواع ریسک‌ها قرار می‌گیرند که اولویت این ریسک‌ها در مقایسه با سایر صنایع و بخش‌ها متفاوت است. به عنوان نمونه، ریسک نقدینگی در این صنعت با توجه به واحدهای ذیل آنها که صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند، از اهمیت فراوانی برخوردار خواهد بود. بنابراین باید در مدیریت ریسک نقدینگی، چارچوب قابل اطمینانی برای دسترسی به‌موقع به منابع مالی کافی در طیف گسترده‌ای از افق‌های زمانی طراحی شود تا بتوانند برای انجام تعهدات خود به منابع نقدشونده دسترسی داشته باشند. از عوامل موجود در شکل‌گیری ریسک نقدینگی، می‌توان به موقعیت دارندگان اوراق با درآمد ثابت اشاره کرد که شرکت‌های تامین سرمایه، قبلا آنها را برای ناشران منتشر کرده‌‌‌اند. با توجه به قراردادهای بازارگردانی که در زمان انتشار اوراق منعقد می‌کنند، شرکت‌های تامین سرمایه متعهد می‌شوند، در صورت عرضه این اوراق از سوی دارندگان تا درصد تعهد روزانه خود، آنها را در بازار ثانویه به قیمت بازارگردانی خریداری کنند. در زمان عرضه اوراق با درآمد ثابت برای اولین بار، سرمایه‌گذارانی با رتبه اعتباری متفاوت، این اوراق را خریداری می‌کنند که به دلیل تغییر در برخی از متغیرهای کلان، از جمله تغییر در نرخ بهره تا سررسید (ytm) در طول دوره نگهداری، امکان دارد این دارندگان اوراق مجبور به فروش یا عرضه کامل یا بخشی این اوراق شوند که به شکل‌گیری ریسک نقدینگی برای تامین سرمایه‌ها منجر می‌شود. بنابراین شرکت‌های تامین سرمایه می‌توانند با تعیین و اندازه‌‌‌گیری شاخص‌هایی برای دارندگان اوراق، سطح ریسک آنها را مشخص و با این شیوه، سناریوهای احتمالی پیش روی خود را ترسیم کنند. این موضوع برای آنها بسیار حیاتی است؛ چرا که امکان دارد، عرضه این اوراق با زمان انتشار اوراق جدید همزمان شود و آنها را از فرصت‌های پیش‌رو باز دارد. از سوی دیگر، بررسی‌های صورت‌گرفته، حکایت از آن دارد که کل مجموع سرمایه شرکت‌های تامین سرمایه در ایران تا شهریور 1400 مبلغ 73هزار و 801میلیارد ریال بوده است که نشان می‌دهد، این صنعت از جنبه قدرت مالی، در دوران بلوغ اولیه خود بوده و نیاز به توسعه بیشتری دارد. در واقع، صاحبان سرمایه در این صنعت، به‌رغم سودآوری مناسب، هنوز از فرصت‌های پیش‌رو بهره چندانی نبرده‌‌‌اند. به این ترتیب، با توجه به کسری بودجه قابل‌توجه دولت و رویکرد آنها برای تامین این کسری بودجه از بازار سرمایه، تقویت این شرکت‌ها می‌تواند برای کل بازار سرمایه و دولت‌ها مفید باشد. در این راستا باید عنوان کرد، تنها در سال گذشته (سال 1399) بالغ بر 220هزار میلیارد تومان تامین مالی از بستر بازار سرمایه صورت گرفته و بر این اساس، شرکت‌های تامین سرمایه می‌توانند در این امر و تامین مالی بنگاه‌های خصوصی و همچنین دولت نقش راهبردی داشته باشند. به عنوان نمونه، باید گفت که فقط یکی از شرکت‌های تامین سرمایه (شرکت تامین سرمایه بانک ملت) از کل تامین مالی سال 1399 بیشتر از 5درصد را انجام داده است و این نشان‌دهنده قدرت یک تامین سرمایه است که می‌تواند به دولت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی در جذب منابع کمک کند. یکی دیگر از موارد مهم، ثبات مالی برای شرکت‌های تامین سرمایه است که باید در اولویت فعالیت آنها قرار گیرد، به طوری که این ثبات مالی با توجه به دارایی‌های تحت مدیریت، می‌تواند خدمات آنها را متمایز کند. در ذیل این نهادهای مالی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، سهامی و بازارگردانی قرار دارند که منابع خرد بنگاه‌ها را جمع‌آوری می‌کنند؛ این موضوع برای آنها از جنبه درآمدهای مستقیم و غیرمستقیم اهمیت فراوانی دارد و می‌تواند برای آنها مزیت رقابتی ویژه‌ای را رقم بزند. بنابراین باید قوانین تسهیل‌کننده‌ای برای توسعه این صندوق‌ها لحاظ شود تا شرکت‌های تامین سرمایه با چالش زیادی در این زمینه مواجه نشوند. افزون بر این، باید عنوان شود که متاسفانه تاکنون بازارسازی و ایجاد بازارهای جدید که بیشتر بر بازارهای خرد مبتنی باشد، در شرکت‌های تامین سرمایه به‌خوبی عملیاتی نشده است. در واقع، تامین سرمایه‌ها بیشتر برای بنگاه‌های بزرگ در صنایع مادر (صنعت نفت و گاز و پتروشیمی) تامین مالی کرده‌اند. این در حالی است که بسیاری از بنگا‌های خرد در سایر صنایع، شرایط تامین مالی خوبی دارند که تامین سرمایه‌ها باید به این بازارها ورود کنند.

در نهایت، یکی دیگر از موارد مهمی که باید مدنظر سیاستگذاران بازار سرمایه قرار گیرد، افزایش ضریب نفوذ شرکت‌های تامین سرمایه، نه‌تنها در بازار سرمایه، بلکه در کل اقتصاد کشور است. ضریب نفوذ تامین سرمایه‌ها در اقتصاد ایران هنوز به‌ سطح قابل قبولی نرسیده است که این موضوع ارتباط مستقیمی با رویکردهای نهادهای ناظر دارد. به عبارت دقیق‌تر، باید شرایطی مناسب مهیا شود تا این نهادهای مالی با استقلال بیشتری کسب‌وکار خود را توسعه دهند؛ امری که در نهایت می‌تواند، توسعه و رشد اقتصادی را به دنبال داشته باشد.

بازارساز خودکار (AMM) چیست؟

سیستم مالی غیرمتمرکز یا دیفای (DeFi) اخیراً شاهد سرازیر شدن خیل عظیمی از مشتریان علاقه‌مند به اتریوم و دیگر پلتفرم‌های قرارداد هوشمند مانند زنجیره هوشمند بایننس بوده است. کشت سود یا همان ییلد فارمینگ (Yield Farming) به یکی از روش‌های محبوب توزیع توکن مبدل شده و بیت کوین‌های توکنیزه‌شده در شبکه اتریوم در حال گسترش‌اند. همچنین حجم وام‌های فلش (Flash loan) نیز رو به افزایش است. در همین حال، پروتکل‌های بازارساز خودکار (Automated Market Maker) مانند یونی سواپ (Uniswap) به طور منظم با حجم رقابتی معاملات، نقدینگی بالا و افزایش تعداد کاربران روبه‌رو هستند. از جهاتی می‌توان بازار ساز خودکار (AMM) را مشابه رباتی دانست که همواره در تلاش است قیمتی را بین دو دارایی تعیین کند. برخی از بازارسازها مانند یونی سواپ از فرمولی ساده استفاده می‌کنند، در حالی‌ که برخی دیگر مانند کرو، بالانسر و … فرمول‌های پیچیده‌تری را به کار می‌برند.

AMMها به دلیل سادگی و سهولت کاربری خود جایگاه ویژه‌ای را در فضای دیفای به خود اختصاص داده‌اند. تمرکززدایی از فرآیند بازارسازی، جزئی لاینفک از چشم‌انداز بازار کریپتوکارنسی به شمار می‌رود.

اما این صرافی‌ها چگونه کار می‌کنند؟ علت سرعت و سهولت بالای شکل‌گیری یک بازار برای جدیدترین توکن‌هایی مانند سوشی سواپ چیست؟ آیا واقعاً بازارسازهای خودکار قادر به رقابت با صرافی‌های سنتی مبتنی بر دفتر ثبت سفارش‌ خواهند بود؟ در این مقاله می‌خواهیم همین موضوع را مورد کاوش قرار دهیم.

بازارساز خودکار یا AMM چیست؟

بازارساز خودکار (AMM) نوعی پروتکل صرافی غیر متمرکز (DEX) است که برای قیمت‌گذاری بر دارایی‌ها از یک فرمول ریاضی بهره می‌جوید. برخلاف صرافی‌های سنتی که از دفاتر ثبت سفارش استفاده می‌کنند، در AMM قیمت دارایی‌ها بر مبنای یک الگوریتم قیمت تعیین می‌گردد.

این فرمول می‌تواند برای هر پروتکل متفاوت باشد. برای مثال، یونی سواپ از فرمول x*y=k استفاده می‌کند که در آن x مقدار یک توکن در استخر نقدینگی و y مقدار توکنی دیگر است. در این فرمول، k یک ثابت غیرقابل‌تغییر در نظر گرفته می‌شود؛ به این معنا که نقدینگی کل استخر بایستی همواره یکسان باقی بماند. دیگر بازارساز های خودکار بر مبنای کاربردهای چرا جذب نقدینگی اهمیت دارد؟ به‌خصوص مدنظر خود، فرمول‌های متفاوتی را به کار می‌برند. با این‌ حال، نقطه مشترک تمامی آنها این است که قیمت‌ها را بر مبنای الگوریتم تعیین می‌کنند. اگر به نظرتان این سیستم کمی پیچیده به نظر می‌رسد، نگران نباشید. با نزدیک شدن به انتهای این مقاله همه چیز برایتان روشن خواهد شد.

بازارسازهای سنتی معمولاً با شرکت‌هایی با منابع عظیم و استراتژی‌های پیچیده کار می‌کنند.

با استفاده از بازارسازها می‌توانید از قیمتی مناسب بهره‌مند شوید و اختلاف قیمت خرید و فروش را در یک صرافی مبتنی بر دفتر ثبت سفارش‌ مانند بایننس به حداقل برسانید.

بازارساز های خودکار این فرآیند را به‌ صورت غیرمتمرکز انجام خواهند داد. به‌ این‌ ترتیب عملاً هر فردی می‌تواند بازار خود را روی یک بلاکچین به‌خصوص ایجاد کند. اما برای اینکه بدانید این کار دقیقاً به چه صورت قابل‌اجرا است، بهتر است به خواندن ادامه این مطلب ادامه دهید.

بازار ساز خودکار چگونه کار می‌کند؟

یک بازار ساز خودکار (Automated Market Maker) از نظر برخورداری از جفت ارزهای مبادلاتی (مانند جفت اتریوم/دای یا ETH/DAI) مشابه صرافی‌های مبتنی بر دفاتر ثبت سفارش عمل می‌کند. با این‌ حال، با استفاده از AMM دیگر برای انجام معامله خود نیازی به معامله‌گر دیگری در سمت مقابل نخواهید داشت. در عوض در اینجا، شما با یک قرارداد هوشمند سروکار دارید که بازار را به‌ اصطلاح برای شما «می‌سازد».

در یک صرافی غیر متمرکز مانند صرافی غیر متمرکز بایننس، معاملات به طور مستقیم میان کیف پول‌های کاربران انجام می‌گیرد. برای مثال، اگر بخواهید در این صرافی توکن‌های بایننس (BNB) خود را به‌ ازای دلار بایننس (BUSD) به فروش برسانید، فرد دیگری در سمت دیگر معامله توکن‌های BNB شما را با دلار بایننس خود خریداری می‌کند. به‌ این‌ ترتیب می‌توان این تراکنش را یک تراکنش همتا به همتا (peer-to-peer) یا P2P دانست.

این در حالی است که می‌توانید به بازار ساز های خودکار به چشم یک همتا به قرارداد (peer-to-contract) یا P2C نگاه کنید. دیگر نیازی به‌ طرف مقابل به آن معنی سنتی آن نیست و معاملات بین کاربران و قراردادها صورت می‌گیرد. با توجه‌ به اینکه دفتر ثبت سفارشی در این حالت وجود ندارد، انواع سفارش نیز برای AMM مطرح نخواهد بود. در عوض، قیمتی که می‌خواهید برای خرید یا فروش دارایی خود به ثبت برسانید، توسط یک فرمول تعیین می‌گردد. اگرچه لازم به ذکر است که طراحی‌های AMM در آینده در صدد رفع این محدودیت برآمده‌اند.

بدین ترتیب هیچ نیازی به‌ طرف مقابل در انجام معاملات نخواهد بود. با این‌ حال، طبیعتاً باید فردی مسئول ایجاد بازار گردد. در واقع نقدینگی این قرارداد هوشمند همچنان نیازمند کاربرانی است که نقش تأمین‌کننده نقدینگی (LP) را بر عهده می‌گیرند؛ بنابراین نه‌تنها می‌توانید با استفاده از یک بازارساز خودکار، معاملات خود را به شکل عاری از اعتماد (Trustless) به انجام برسانید، بلکه همچنین می‌توانید به‌ عنوان یک تأمین‌کننده نقدینگی نیز با AMM کار کنید. در واقع این امر به هر فردی این امکان را می‌دهد که بازار دلخواه خود را در یک صرافی به وجود آورد و با تأمین نقدینگی کارمزد دریافت نماید.

استخر نقدینگی چیست؟

استخر نقدینگی در بر دارنده دارایی‌هایی است که توسط AMM مورد استفاده قرار می‌گیرند. تأمین‌کنندگان نقدینگی (LPها) وجوه خود را به استخرهای نقدینگی اضافه می‌کنند. برای درک بهتر استخر نقدینگی می‌توانید تصور کنید که یک پشته پول یکجا جمع شده و معامله‌گران می‌توانند این وجوه را با یکدیگر مبادله کنند. تأمین‌کنندگان نقدینگی در ازای فراهم‌ آوردن نقدینگی برای پروتکل، کارمزدهایی را از محل معاملات صورت‌گرفته در استخر دریافت می‌دارند. در خصوص یونی سواپ، LPها میزانی برابر از هر دو توکن (برای مثال ۵۰ درصد توکن اتریوم و ۵۰ درصد رمزارز دای) را در استخر اتریوم/دای (ETH/DAI) سپرده‌گذاری می‌کنند.

پس بنا بر آنچه که گفتیم، آیا هر کسی می‌تواند به یک بازارساز تبدیل شود؟ بدون شک! اضافه‌کردن وجوه به استخر نقدینگی کاری بسیار آسان است و پاداش‌های آن توسط پروتکل تعیین می‌گردد. برای مثال یونی سواپ v2 از معامله‌گران خود ۳/۰ درصد کارمزد دریافت می‌کند که مستقیماً به حساب تأمین‌کنندگان نقدینگی واریز می‌شود. در حقیقت تأمین‌کنندگان نقدینگی ۵۰ درصد از کارمزد معاملات منشأ گرفته از استخر را به‌ عنوان بازده کل دریافت می‌کنند. میزان بازده در خصوص یک LP منفرد، تابعی از کسر دارایی‌های در اختیار LP در استخر خواهد بود. پلتفرم‌ها یا فورک‌های دیگر ممکن است به‌ منظور جلب LPهای بیشتر به استخر خود، مقدار هزینه‌های دریافتی خود را پایین‌تر بیاورند.

منافع به‌دست‌آمده از محل کارمزد معاملات روزانه برای تأمین‌کنندگان نقدینگی اندازه‌گیری می‌شود و قبل از ساعت ۴:۰۰ (به‌وقت UTC) به حساب کاربری بازارسازی این افراد منتقل می‌گردد. هنگامی که یک تأمین‌کننده نقدینگی، سهم خود را از استخر بیرون می‌آورد، منافع تجمعی وی نیز به طور ناگهانی برداشت می‌شود.

چرا جذب نقدینگی اهمیت دارد؟

بر طبق آنچه در مورد نحوه کارکرد بازار ساز های خودکار گفتیم، هر چه نقدینگی بیشتری در استخر وجود داشته باشد، سفارش‌ها اسلیپیج (لغزش) کمتری را به دنبال خواهند داشت. این امر به نوبه خود می‌تواند حجم معاملاتی بیشتری را به‌ سوی پلتفرم جذب نماید و الی آخر.

مشکل اسلیپیج یا لغزش در طراحی‌های مختلف AMM به صورت‌های متفاوت ظاهر خواهد شد؛ اما بدون شک این موضوعی است که باید حتماً مدنظر قرار گیرد. به‌ خاطر داشته باشید که قیمت‌گذاری بر مبنای الگوریتم صورت می‌گیرد. به زبان ساده، قیمت بر مبنای میزان تغییر نسبت توکن‌های موجود در استخر نقدینگی به دنبال یک معامله تعیین می‌گردد؛ بنابراین، اگر میزان تغییرات این نسبت اختلاف زیادی را نشان دهد، شاهد میزان بالایی از لغزش خواهیم بود.

برای فهم بهتر این موضوع تصور کنید که می‌خواهید تمامی توکن‌های اتریوم را از استخر ETH/DAI در یونی سواپ خریداری کنید. حقیقت این است که شما اجازه چنین کاری را نخواهید داشت! در واقع شما برای هر اتر اضافی بایستی به طور تصاعدی مبالغ بالاتری را بپردازید. اما هیچ‌ گاه قادر به خرید تمامی توکن‌های اتر از استخر نخواهید بود. اما چرا؟ علت آن فرمول x*y=k است. اگر هر یک از مقادیر x یا y برابر با صفر باشند، به این معنا که دیگر توکن ETH یا DAI در استخر وجود نداشته باشد، معادله معنای خود را از دست خواهد داد.

اما این تمام ماجرای بازارساز های خودکار و استخرهای نقدینگی نیست. در واقع شما هنگام تأمین نقدینگی برای AMMها باید ملاحظه دیگری را نیز در نظر بگیرید و آن هم مواجهه با ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) است.

ضرر ناپایدار چیست؟

ضرر ناپایدار هنگامی رخ می‌دهد که نسبت قیمت توکن‌های سپرده پس از سپرده‌گذاری آنها در استخر، دستخوش تغییر قرار می‌گیرد. هر چه میزان این تغییر بیشتر باشد، ضرر ناپایدار نیز بزرگ‌تر خواهد بود. به همین دلیل است که بازار ساز های خودکار بهترین عملکرد خود را با جفت توکن‌هایی که ارزش مشابه دارند، مانند استیبل کوین‌ها یا توکن‌های رپد (Wrapped)، نشان می‌دهند. در صورتی‌ که نسبت قیمت جفت ارزها در محدوده نسبتاً باریکی حفظ گردد، ضرر ناپایدار نیز قابل‌ چشم‌پوشی خواهد بود.

از سوی دیگر، در مواردی که این نسبت مرتباً در حال تغییر است، برای تأمین‌کنندگان نقدینگی بهتر آن خواهد بود که به‌ جای افزودن وجوه خود به استخر، این توکن‌ها را در اختیار خود نگاه دارند. با وجود این، استخرهای یونی سواپ مانند ETH/DAI که تا حدی مستعد ضرر ناپایدار هستند نیز به لطف کارمزدهای معاملاتی که به آنان تعلق می‌گیرد، سودآور تلقی می‌گردند.

با این اوصاف، عبارت «ضرر ناپایدار» بهترین انتخاب برای نام‌گذاری این پدیده نخواهد بود. «ناپایدار» این مفهوم را می‌رساند که در صورت بازگشت دارایی‌ها به قیمت زمان سپرده‌گذاری آنها، می‌توان میزان ضرر را تقلیل داد. این در حالی است که اگر وجوه خود را در نسبت قیمت متفاوتی در مقایسه با زمان سپرده‌گذاری برداشت کنید، متحمل ضررهای بسیار دائمی‌تری خواهید شد. در برخی موارد، کارمزد معاملات از میزان این ضررها می‌کاهد. اما در هر حال لازم است که خطرات این امر را مدنظر داشته باشید.

بنابراین ضروری است که هنگام سپرده‌گذاری وجوه خود در بازارسازهای خودکار دقت کافی به خرج دهید و از آگاهی نسبت به مصادیق ضرر ناپایدار اطمینان حاصل کنید.

چه بازارهایی از AMM پشتیبانی می‌کنند؟

به آن دسته از بازارهایی که از پروتکل بازارسازی خودکار پشتیبانی می‌کنند، بازار AMM گفته می‌شود. بازارهای AMM در مقایسه با بازارهای معمولی، سیستم مستقلی را به‌ منظور پرداخت کارمزد پیاده می‌کنند. در بازارهای AMM هر جفت معاملاتی یک استخر دارایی مخصوص به خود را دارد که در آن افزایش و کاهش ارز و نیز قوانین معامله موضوعیت می‌یابد. در قانون معامله قید شده است که مقدار کمّی دو توکن باید همواره ثابت باقی بماند؛ بنابراین، هنگامی که مقدار کمّی توکن A کاهش می‌یابد، بر طبق قانون «A * B = مقدار ثابت»، مقدار کمّی توکن B بایستی افزایش پیدا کند.

در حال حاضر روزبه‌روز بر تعداد بازارهای با قابلیت پشتیبانی از AMM افزوده می‌شود و بنابراین برای آگاهی از جدیدترین گزینه‌های قابل‌دسترس، نقدینگی کل و روند هفت‌روزه این بازارها، بایستی به وب‌سایت صرافی‌های مدنظر خود مراجعه کنید. کاربرانی که عضویت بازارهای AMM مرتبط با جفت ارزهای CET/USDT ،CET/BTC ،CET/BCH ،CET/ETH ،CET/USDC را در اختیار دارند، می‌توانند در ۱۰۰ درصد کارمزد معاملات صورت‌گرفته در استخر نقدینگی شریک شوند. در خصوص سایر بازارهای AMM، کسر شراکت برابر با 50 درصد خواهد بود.

سخن پایانی

بازارساز های خودکار (Automated Market Maker) یکی از عناصر اصلی در فضای سیستم مالی غیرمتمرکز یا دیفای (DeFi) به شمار می‌آیند. به کمک بازار ساز خودکار عملاً هر فردی می‌تواند به نحوی یکپارچه و با بهره‌وری بالا اقدام به ایجاد بازارهای مالی رمزارز نماید. اگرچه این پروتکل‌ها در مقایسه با صرافی‌های مبتنی بر دفتر ثبت سفارش محدودیت‌هایی دارند، اما نوآوری کلی آنها در بازار رمزارزها قابل‌ستایش است.

بازارساز های خودکار هنوز در ابتدای مسیر خود قرار دارند. AMMهایی که ما امروزه می‌شناسیم و از آنها استفاده می‌کنیم، مانند یونی سواپ، کرو (Curve) و پنکیک سواپ (PancakeSwap) از نظر طراحی بسیار زیبا هستند؛ ولی از جنبه امکانات تا حد زیادی محدودیت دارند. احتمال آن می‌رود که در آینده، عرصه بازارسازهای خودکار شاهد طراحی‌های نوآورانه بیشتری نیز باشد. این امر به کاهش کارمزدها، اجتناب از اصطکاک و نهایتاً نقدینگی مطلوب‌تر برای تمامی کاربران دیفای خواهد انجامید.

اگر همچنان در مورد سیستم تأمین مالی دیفای و بازار ساز های خودکار سؤال دارید، حتماً سؤالات خود را با ما در میان بگذارید.

چرا جذب نقدینگی اهمیت دارد؟

قیمت دلار به ۲۶ هزار و ۵۴۱ تومان رسید

اخبار پولی مالی- قیمت هر دلار آمریکا (اسکناس) امروز سه شنبه ۲۳ شهریور ۱۴۰۰ در صرافی های بانکی به ۲۶ هزار و ۵۴۱ تومان رسید.

پرداخت سود قطعی به سپرده های سرمایه گذاری در بانک سینا

اخبار پولی مالی- بانک سینا در راستای اهداف بانکداری اسلامی و به پاس اعتماد مشتریان، به سپرده‌های سرمایه‌گذاری سال ۹۹ سود قطعی پرداخت کرد.

قیمت ٢٠ ارز افزایش یافت

اخبار پولی مالی- بانک مرکزی امروز (سه‌شنبه بیست و سوم شهریورماه ۱۴۰۰) نرخ رسمی ۴۶ ارز رسمی کشورها را اعلام کرد که بر این اساس نرخ ۲۰ ارز افزایش و ۲۰ ارز کاهش یافت؛ نرخ ۶ ارز هم ثابت ماند.

بانک تجارت ۸ هزار تسهیلات قرض الحسنه ازدواج پرداخت کرد

اخبار پولی مالی- بانک تجارت درپایان مردادماه سال جاری تعداد 8113 فقره تسهیلات قرض الحسنه ازدواج به متقاضیان پرداخت کرده است.

بانک کارآفرین به مجمع می نشیند

اخبار پولی مالی- اتخاذ تصمیم در خصوص برخی از موارد دستور جلسه مجمع عمومی عادی سالانه بانک کارآفرین به برگزاری مجمع عمومی عادی به طور فوق العاده موکول گردید.

افتتاح مرکز واکسیناسیون کووید ۱۹ بانک ملت

اخبار پولی مالی- مرکز واکسیناسیون کووید 19 بانک ملت با حضور فرمانده عملیات مدیریت بیماری کرونا در استان تهران و مدیرعامل این بانک به صورت رسمی آغاز به کار کرد.

بانک سامان املاک مازاد خود را به فروش می‌رساند

اخبار پولی مالی- بانک سامان املاک مازاد خود را از طریق مزایده عمومی و با شرایط ویژه به فروش می‌رساند.

دلایل افت سهام بانک‌ها در بازار بورس تهران

به گزارش رسانه‌های ایران ارزش سهام بانک‌های کشور از شهریور سال ۱۳۹۵ تا اواخر آبان ماه سال جاری نزدیک ۲۰ درصد کاهش داشته است و سهامداران بانک‌ها به همین میزان زیان دیده اند.

گزارش‌ها بطور خاص و برای مثال نشان میدهد حاشیه سود دو بانک بزرگ که از بزرگ‌ترین بانک‌های ایران یعنی بانک تجارت و صادرات به شدت کاهش یافته است. در همین حال، علیرغم افزایش نقدینگی در اقتصاد، شدت جذب نقدینگی بانکها کاهش یافته است. همزمان با انتشار این گزارش ها، ابوالفضل حسن بیگی نماینده مجلس از دامغان می گوید فعالیت هفت هزار صندوق قرض الحسنه و هفت هزار و ۸۰۰ موسسه مالی اعتباری در کشور، باعث شده تا از اعتبار بانک‌ها کاسته شود. اما این همه مشکل نیست. چه نظام بانکی ایران دارای نابسامانی‌های بیشتر و بزرگتری است.

چه عواملی موجب کاسته شدن از اعتبار نظام بانکی ایران شده است؟

هر چند فعالیت هزاران صندوق قرض الحسنه و موسسات مالی‌اعتباری یکی از دلایل کاهش اعتبار نظام بانکی ایران است اما این همه ماجرا نیست. عدم شفافیت نظام بانکی ایران، فساد مالی گسترده در آن، ارائه صورتهای مالی صوری و همزمان سیطره نهادهای نظامی و امنیتی بر آنها، و رواج پول شوئی هم از دیگر عوامل این بی‌اعتباری است.

افزون بر این اعتبار بانکها امروزه به عنوان یک زیر ساخت اقتصادی، در هماهنگی با نظام حقوقی و مدیریت ریسک بین المللی است که اعتبارشان افزایش میابد، نظام بانکی ایران با استانداردهای جهانی- و برای مثال مقررات بین المللی بازل ۳ خوانده میشود یا مقررات ضد پول شوئی- سازگاری هم ندارد. طلب معوقه‌های کلان و ضریب پایین کفایت سرمایه نیز از عوامل دیگر کاهش اعتبار نظام بانکی ایران است.

رقابت ناسالم میان بانکها نیز از دیگر چالش‌های نظام بانکی ایران است که به نابسامانی آن دامن زده است. در تایید این مطلب پرویز عقیلی مدیرعامل بانک خاورمیانه در کنفرانسی که چندی پیش در زوریخ برگزار شد گفت:« طی سال‌های گذشته بانک‌های ایران تحت یک رقابت شدید، همواره بیشتر از آنچه که خودشان سود دریافت کنند، به سپرده‌گذاران سود داده‌اند، آنها به منظور جذب سپرده‌گذار و در رقابت با سایر بانک‌ها این کار را انجام می‌دهند که باعث ضرر هزاران میلیاردی آنها شده است.

علی‌رغم مصوبات مختلف از سوی بانک مرکزی برای رعایت چارچوب‌های اعلامی، هنوز بانک‌ها به این مسئله بی‌توجه هستند». همین مقام بانکی افزود:« تعداد زیادی از بانک‌های ایران یعنی حداقل نصفی از آنها باید طی ۶ سال آینده متوقف یا ادغام شوند به این دلیل که طی سال‌های گذشته با ارائه وام‌های بد، این بانک‌ها نیاز به به روزرسانی دارند».

کدام گروه‌ها در پس این بدهی‌های معوقه کلان هستند؟

ارقامی گوناگونی از بدهی معوق به بانکها منتشر شده است که با یکدیگر چرا جذب نقدینگی اهمیت دارد؟ سازگاری ندارد. ولی آنچنان که از نشانه‌ها بر می آید مشکل بدهی معوق بانکها نه تنها حل نشده که بر میزان آنها افزوده میشود. چه با گذشت زمان بهره انباشته این بدهی حجم آن را بیشتر می کند. این حجم از بدهی معوقه آنهم بدون ضمانت لازم و رعایت مقررات بانکی بسیار شگفت آور است و نشانه بی‌انضباطی و رانت خواری و فساد در نظام بانکی است.

چنین روندی البته با فساد مدیریت در عرصه سیاسی و مدیریت گره خورده است و الا بانکها نمی بایست این مبالغ انبوه را بدون ضمانت لازم وام بدهند. این در حالی است که بسیاری از افراد برای گرفتن مبالغ کوچک وام بانکی با موانع گوناگون روبرو هستند. چندی پیش احمد توکلی نماینده سابق مجلس و رییس دیده‌بان شفافیت تهدید کرد که او هم در باره بدهکاران کلان موسسه ثامن‌الحجج افشاء گری خواهد کرد، همین شخص در عین حال گفت: اکثر بدهکاران این موسسه از فرزندان علما، قضات با سابقه و شخصیت‌های سیاسی هستند.

این حکم تا اندازه‌ای قابل تعمیم به کل نظام بانکی ایران است، و بدهی‌ها کلان و معوقه مربوط به افراد و باندهای ذی نفوذ در حاکمیت اعم از روحانیون و وابستگان آنها، نظامیان، دیوانسالاران، و بخش خصوصی وابسته، است. با توجه وضعیت کنونی سیاسی‌اقتصادی ایران و همچنین ناتوانی موسسات نظارتی و نظام قضائی و قانونی در ایران بعید است که بازپس گیری بخش عمده طلب معوق بانکها در کوتاه مدت به انجام برسد. بویژه اینکه این طلب‌های معوق بانکها دارای تضمین لازم نیست. البته حتی به فرض وجود تضمین معمولا اقدامات حقوقی و قانونی در چنین مواردی بسیار گران است و غالبا به نتیجه مطلوبی نمی رسد. چون برخی از بدهکاران بزرگ بانکی دارای نفوذ سیاسی و اداری هستند و در نتیجه دارای نوعی مصونیت هستند. بخشی از این وجوه هم به بهانه خرید‌های خارجی از کشور خارج شده اند و نظام اداری و حقوقی ایران به آن دسترسی ندارند..

چرا مدیریت ریسک بانکی اهمیت دارد؟

نظام بانکی جهان در شرایط کنونی، یکی از زیر ساختهای مالی، اطلاعاتی، و اعتباری فراملیتی تلقی میشود که تاثیر به سزائی در رشد اقتصادی و یا بوجود آمدن بحران اقتصادی دارد. مویرگهای این شبکه سراسری جهانی دیجیتال که بورسهای سهام کشورهای گوناگون را زیر تاثیر خود دارد، نظام بانکی را یگانگی بخشیده است. به گونه‌ای که بحران بانکی در یک کشور به سرعت به سایر کشورها سرایت کرده و اقتصاد آنها را در می نوردد. به همین دلیل است بانکهای جهانی مقرراتی را تحت عنوان بازل یا مقررات پول شوئی تدوین نموده اند تا ریسک‌های نظام بانکی را کاهش دهند. نظام بانکی ایران فرسوده و منزوی است به همین دلیل تاکنون توان انطباق با استاندارهای امروزی را نداشته است. این امر یکی از دلایلی است که موجب میشود تا بانکهای معتبر و بزرگ جهان از همکاری با نظام بانکی ایران خودداری کنند. بنابراین طبیعتی است که نظام بانکی ایران، قادر نیست که از مزیت‌های همکاری بین المللی بین بانکی هم سود ببرد.

پیامدهای کاهش اعتبار نظام بانکی

در چارچوب اقتصاد بانک، پایه میزان جذب نقدینه و توزیع آن در بازار که مبنای سودآوری بانکهاست همین اعتبار است و با کاهش اعتبار بانک، ارزش سهام بانکها هم کاهش میابد. بی‌دلیل نیست به گزارش رسانه‌های ایران ارزش سهام بانکها در ارزش سهام بانک‌ها از شهریور پارسال تاکنون حدود۲۰ درصد کاهش داشته و صنعت اکنون تنها صنعت زیان‌ده بازار سهام است. افزون بر این با توجه به این انبوه طلب‌های معوقه بانکها بخش قابل توجهی از نقدینه کشور قفل شده، و نمی تواند در فرایند رونق اقتصادی نقش قابل توجهی را بازی کند. بدین ترتیب، اینک نظام بانکی ایران به چالشی برای رونق اقتصادی بدل شده است.

ارزش کل قفل شده (TVL) چیست؟

از زمان رونق گرفتن حوزه دیفای در سال ۲۰۲۰، کارشناسان بازارهای مالی با نوع جدیدی از سرمایه گذاری آشنا شدند و به دنبال راه هایی برای سنجش عملکرد آن هستند. به غیر از ارزش کل بازار، حجم معاملات و حجم در گردش، ارزش کل قفل شده (TVL) یکی از شاخص‌های مهم دنیای رمزنگاری است. این شاخص در بین سرمایه گذاران حوزه دیفای برای ارزیابی ارزش کلی دارایی‌های سپرده گذاری شده محبوب است.

دارایی‌های DeFi شامل پاداش‌ها و بهره‌هایی است که از خدمات معمولی مانند وام‌دهی، استیکینگ و استخرهای نقدینگی به دست می‌آیند که در قالب قراردادهای هوشمند ارائه می‌شوند. به عنوان مثال، TVL در استیکینگ، یک شاخص بسیار مفید برای سرمایه گذارانی است که به دنبال پشتیبانی از پلتفرم‌هایی با بالاترین پاداش هستند. مقدار کل قفل شده در پروتکل‌های استیکینگ نشان دهنده مقدار دارایی‌های سپرده گذاری شده در پروژه توسط ارائه دهندگان نقدینگی است.

در سال ۲۰۲۲، TVL به حدود ۲ میلیارد دلار در سطح جهانی رسید. این رقم در سال ۲۰۲۰ حدود ۴۰۰ میلیون دلار بود. با افزایش محبوبیت حوزه DeFi در فضای ارزهای دیجیتال، ارزش کل قفل شده به معیاری ضروری برای سرمایه‌گذاران تبدیل شده است. با استفاده از این مفهوم، آن‌ها می‌توانند ارزیابی کنند که آیا کل اکوسیستم یا یک پروتکل واحد سالم بوده و ارزش سرمایه‌گذاری را دارد و یا خیر.

TVL به چه معنا است؟

در حالی که TVL به طور ساده به عنوان ارزش کل ارزهای دیجیتال قفل شده در یک قرارداد هوشمند تعریف می‌شود، شرایطی وجود دارد که این مفهوم ممکن است بر ارزش پروژه‌های دیفای تأثیر بگذارد. عناصر مختلفی بر مقدار TVL به غیر از سپرده‌ها، برداشت‌ها و مبالغی که یک پروتکل در واقع ذخیره می‌کند، اثر گذار هستند.

TVL همچنین با ارزش ارز فیات یا توکن بومی مربوطه تغییر می‌کند. سپرده‌های برخی از پروتکل‌ها ممکن است در توکن اصلی پروژه تعریف شوند، بنابراین TVL آن با مقدار آن متفاوت است. اگر ارزش یک توکن خاص افزایش یابد، TVL پروتکل نیز افزایش می‌یابد.

چرا ارزش کل قفل شده در دیفای به این میزان اهمیت دارد؟

برای اینکه پلتفرم‌های دیفای به درستی کار کنند، باید سرمایه‌ای را به عنوان وثیقه وام یا نقدینگی در استخرهای تجاری خود به عنوان سپرده داشته باشند. TVL اهمیت دارد زیرا نشان‌دهنده تأثیر سرمایه بر سود و قابلیت استفاده از برنامه‌های DeFi برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران است.

هنگامی که TVL یک پلتفرم افزایش می‌یابد، نقدینگی، محبوبیت و قابلیت‌های استفاده نیز افزایش می‌یابند. این عوامل به موفقیت پروژه کمک می‌کنند. TVL بالاتر به این معنی است که سرمایه بیشتری در پروتکل‌ها قفل شده است و شرکت‌کنندگان از مزایا و درآمدهای قابل توجه بیشتری برخوردار می‌شوند. ارزش کل قفل شده‌ی کمتر به معنای دسترسی کمتر به پول است و در نتیجه بازدهی کمتری را برای پروژه پیش‌بینی می‌کند.

سهم بازار چرا جذب نقدینگی اهمیت دارد؟ پروتکل‌های دیفای را می‌توان به راحتی از طریق پلتفرم‌های شرکت‌های تحلیلی مانند DeFi Pulse و DefiLlama شناسایی کرد که داده‌هایی را در مورد میزان دارایی‌های رمزنگاری قفل شده در قراردادهای هوشمند مربوطه ارائه می‌دهند.

کاربران دیفای که مقادیر TVL را در DeFi Pulse دنبال می‌کنند، باید بدانند که این پلتفرم حرکات قرارداد هوشمند پروتکل‌ها را در بلاک چین اتریوم تنها با استخراج کل موجودی توکن‌های اتر (ETH) و ERC-20 نظارت می‌کند. از سوی دیگر DefiLlama، شاخص TVL را با استخراج کل موجودی تمام شبکه‌های ترکیبی دیفای یا هر پلتفرم مستقل به طور جداگانه محاسبه می‌کند.

نحوه محاسبه TVL

با توجه به ظهور بی وقفه پروتکل‌های جدید در فضای دیفای، ممکن است تعیین دقیق TVL و تعیین اینکه آیا یک پلتفرم خاص گزینه ایمنی برای کاربران است چالش برانگیز باشد. با این حال، متقاضیان می‌توانند با استفاده از معیار TVL مبلغ ۱ میلیارد دلاری، پروتکل‌های تثبیت‌شده‌تری را انتخاب کنند. ارزش کل قفل بالاتر بهتر است؛ زیرا نشان دهنده یک پلتفرم سالم با تقاضای بالا با تیم توسعه دهندگان قوی و کاربردهای ارزشمند است. همه این‌ مسائل باید مشارکت‌کنندگان و سرمایه‌گذاران بیشتری را جذب کنند و به افزایش TVL در پروژه کمک کنند.

از سوی دیگر، زمانی که پروتکل‌های دیفای با ارزش کل قفل شده پایین‌تر بازدهی بالایی ارائه می‌دهند، این را باید به عنوان یک هشدار تلقی کرد. به عنوان مثال، این پروژه ممکن است تبلیغاتی یا کلاهبرداری باشد. نمی‌توان در مورد این پروژه‌ها خیال مطلقا راحتی داشت زیرا افراد اندکی به آن‌ها اعتماد کرده‌اند.

سه عامل اصلی برای محاسبه ارزش کل قفل یک پروتکل دیفای در نظر گرفته می‌شود:

1. محاسبه نقدینگی ذخیره شده در پروژه
2. حداکثر عرضه در گردش
3. قیمت فعلی

محاسبه ارزش کل قفل یک پروژه ساده است. ابتدا، ارزش بازار یک دارایی را باید با ضرب کردن عرضه پروژه در قیمت فعلی پیدا کرد. سپس، با تقسیم ارزش بازار بر حداکثر عرضه در گردش، TVL به دست می‌آید. به عبارت دیگر:

ارزش بازار = قیمت توکن × ذخایر در گردش

ارزش کل قفل شده = منابع مالی استیک یا سپرده‌گذاری شده × قیمت دارایی‌ها

وقتی ارزش کل بازار یک دارایی قفل شده را بر کل ارزش قفل شده تقسیم می‌کنیم، نسبت TVL را بدست می آوریم. نسبت TVL می‌تواند به تعیین اینکه بدانیم دارایی کمتر از ارزش واقعی یا بیشتر از ارزش واقعی خود قیمت گذاری شده است کمک می‌کند.

اگر این نسبت کمتر از ۱ باشد، دارایی معمولا کمتر از ارزش واقعی خود، ارزش گذاری شده است و برای سرمایه‌گذاران جذاب‌تر است. وقتی ارزش بازار از TVL فراتر رود، ممکن است دارایی بیش از حد ارزش گذاری شود و جایی برای رشد باقی نمانده باشد.

کدام ارز دیجیتال بالاترین TVL را دارد؟

با توجه به رشد استثنایی حوزه دیفای در سال ۲۰۲۰، TVL ترکیبی همه پروتکل‌های دیفای تا پایان سال ۲۰۲۱ به سرعت و به طور قابل توجهی افزایش یافت. به نقل از DefiLlama، در ابتدای سال ۲۰۲۰، مجموع TVL در تمام پلتفرم‌ها حدود ۶۳۰ میلیون دلار بود. در سه ماهه اول سال ۲۰۲۲، ارزش آن به بیش از ۱۷۲ میلیارد دلار رسید.

بیش از نیمی از آن مقدار پول در یک پروتکل سرمایه گذاری شده بود. این پروتکل MakerDAO بود که به همراه Curve و Aave یکی از برجسته ترین پروتکل‌ها در این فضا باقی ماند. Curve با ۹.۷ درصد از سهم بازار و ۱۷ میلیارد دلار TVL، دارایی دیجیتال با بالاترین TVL است. پس از آن Lido با TVL ۱۵.۴ میلیارد دلار، Anchor با ۱۲.۶ میلیارد دلار و MakerDao با ۱۱.۵ میلیارد دلار قرار دارند.

بزرگترین بلاکچین‌ها بر اساس ارزش کل قفل شده

در سال ۲۰۲۲، اتریوم به عنوان بزرگ‌ترین شبکه بر اساس TVL اعلام شد که بیش از نیمی از کل حجم دیفای در سراسر جهان را به خود اختصاص داده است. شبکه اتریوم کمتر از ۵۰۰ پروتکل را شامل می‌شود. با این حال این شبکه دارای TVL تقریباً ۷۳ میلیارد دلاری با ۶۴ درصد از سهم بازار است. پس از آن بایننس اسمارت چین با ۷.۷ درصد از سهم بازار، دومین TVL برتر را با ۸.۷۴ میلیارد دلار در اختیار دارد. پس از آنها نیز آوالانچ با ۵.۲۱ میلیارد دلار و ۴.۵ درصد از سهم بازار و سولانا با ۴.۱۹ میلیارد دلار و ۳.۶۸ درصد از سهم بازار در رده‌های بعدی قرار دارند.

شاخص ارزش کل قفل شده در تمام شبکه‌ها به وضوح نشان می‌دهد که اتریوم شبکه‌ای است که بالاترین TVL را دارد. در اصل، TVL یک شاخص عالی برای حوزه دیفای است و احتمالاً بیشترین استفاده را برای ارزیابی سلامت و رشد بازار دارد. در حالی که رشد ارزش کل قفل چشم انداز مثبتی را برای بازار نشان می‌دهد، اما قابلیت اطمینان آن باید با احتیاط مورد توجه قرار گیرد. زیرا تفسیر دقیق شاخص تقریبا غیرممکن است.

نوسانات بازار یکی از عوامل اصلی است که می‌تواند بر ارزش دارایی‌های قفل شده تأثیر بگذارد. افزایش قابل توجه قیمت ETH به ناچار بر ارزش کل قفل کل دیفای از سال ۲۰۲۰ تا الان تأثیر گذاشت. اما این بدان معناست که ارزش کل قفل شده می‌تواند بدون ورود هیچ کاربر یا سرمایه جدیدی به DeFi افزایش یابد.

علاوه بر این، به دلیل ماهیت خدمات دیفای، پول می‌تواند به راحتی در این حوزه جابجا شود و چندین بار شمارش شود. بنابراین ظرفیت نقدینگی پروتکل‌ها اشتباه محاسبه می‌شود. مانند هر شاخص دیگر، TVL تنها تخمینی از وضعیت بازار است و به دلیل نقص و تقریب آن، نباید استراتژی سرمایه‌گذار را تعیین کند.

سوالات متداول

TVL به چه معنا است؟

TVL به طور ساده به عنوان ارزش کل ارزهای دیجیتال قفل شده در یک قرارداد هوشمند تعریف می‌شود.

چرا TVL در دیفای اهمیت دارد؟

زیرا این شاخص نشان‌دهنده تاثیر سرمایه بر سود و قابلیت استفاده از برنامه‌های DeFi برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران است.

کدام شبکه بلاک‌چین بالاترین TVL را دارد؟

شاخص ارزش کل قفل شده در تمام شبکه‌ها به وضوح نشان می‌دهد که شبکه‌ی اتریوم بالاترین TVL را دارد.

نکته: توجه داشته باشید این مقاله صرفا با هدف راهنمایی و آشنایی نوشته شده و آکادمی ارز دیجیتال ارزتودی مسئولیتی در مقابل تصمیمات افراد یا عواقب مالی آن ندارد.